Rodzinna piecza zastępcza jest formą pomocy dzieciom i rodzinom w kryzysie.
W rodzinach zastępczych umieszcza się dzieci, których rodzice zostali trwale lub czasowo pozbawieni praw rodzicielskich lub gdy władza ta została im ograniczona.
Rodzina zastępcza jest tymczasową formą opieki nad dzieckiem.
Rodzinę zastępczą lub rodzinny dom dziecka tworzą małżonkowie lub osoba niepozostająca w związku małżeńskim, u których umieszczono dziecko w celu sprawowania nad nim pieczy zastępczej.
Rodzina zastępcza jest wzorowaną na modelu wychowania rodzinnego formą pieczy zastępczej. Z chwilą umieszczenia w rodzinie zastępczej dziecko dalej prawnie pozostaje dzieckiem swoich rodziców. Wyjątek stanowi adopcja, która nie jest jedną z form pieczy zastępczej. Rodzice zastępczy nie sprawują nad dzieckiem władzy rodzicielskiej, a tylko wykonują bieżącą pieczę. Pozostałe obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej należą do rodziców biologicznych dziecka, o ile sąd opiekuńczy nie postanowił inaczej.
Piecza zastępcza ma na celu zapewnienie dziecku bezpieczeństwa oraz odpowiednich warunków rozwoju i wychowania, a w szczególności kompensacji deficytów reintegracji z rodziną pochodzenia oraz usamodzielnienie życiowe wychowanka. Nie jest to zadanie łatwe i wymaga ogromnego zaangażowania samej rodziny zastępczej, jak i wielu służb.
Przyjęcie dziecka do rodziny zastępczej jest sytuacją bardzo trudną zarówno dla rodziny zastępczej, jak i dla samego dziecka. Dzieci, które trafiają do pieczy zastępczej, są zaniedbane wychowawczo, zdrowotnie, edukacyjnie i emocjonalnie. Dla wielu osób sprawujących rodzinne formy opieki zastępczej trudnym doświadczeniem, obok codziennej pracy z dzieckiem, szkołą, jest również kontakt z rodzinami powierzonych im dzieci.
Rodziny zastępcze i rodzinne domy dziecka obejmuje się, na ich wniosek, opieką koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej.
Rodzaje rodzinnej pieczy zastępczej:
Rodziny zastępcze:
- Rodzinę zastępczą spokrewnioną mogą tworzyć najbliżsi krewni dziecka, czyli dziadkowie lub rodzeństwo (babcia, dziadek, brat, siostra).
- Rodzinę zastępczą niezawodową może ją stworzyć zarówno dalsza rodzina, jak i osoby niespokrewnione z dzieckiem.
- Rodzina zastępcza zawodowa – to taka rodzina, z którą starosta zawiera umowę o pełnienie funkcji rodziny zastępczej zawodowej – jeden z opiekunów otrzymuje stałe wynagrodzenie miesięczne. Czas trwania umowy: minimum 4 lat. Może w niej przebywać troje dzieci, więcej w wyjątkowych przypadkach, np. rodzeństwo.
Istnieją dwa szczególne typy zawodowej rodziny zastępczej:
- pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego – jak sama nazwa wskazuje jest to rodzina będąca rodzajem „pogotowia” dla dzieci. W takiej rodzinie dziecko przebywa do 4 miesięcy, jednak w uzasadnionych przypadkach okres ten może być przedłużony do momentu rozstrzygnięcia sytuacji dziecka,
- specjalistyczna – w takiej rodzinie przebywają dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności, dzieci które mają kłopoty w funkcjonowaniu społecznym oraz małoletnie matki z dziećmi.
Rodzinny dom dziecka – to miejsce, w którym może przebywać nie więcej niż ośmioro dzieci, w wyjątkowych sytuacjach więcej, za zgodą prowadzącego rodziny dom dziecka i po uzyskaniu pozytywnej opinii koordynatora rodzinnej pieczy zastępczej. Z osobą prowadzącą rodzinny dom dziecka starosta zawiera umowę o świadczenie usług, z tytułu której przysługuje stałe wynagrodzenie miesięczne. Prowadzący rodzinny dom dziecka może liczyć na finansowe wsparcie powiatu na pokrycie kosztów utrzymania i eksploatacji domu. Czas trwania umowy: minimum 5 lat.
Rodziny zastępcze oraz rodzinne domy dziecka, na ich wniosek, mogą być wspierane przez rodziny pomocowe.